ඊශ්‍රායලය - Israel

ඊශ්‍රායලය ලොකයේ ඇති පැරණිම වගේම නවතම රාජ්‍යයක් ලෙස හදුන්වාදිය හැකි රටක්. එහි රාජධානිය  වසර 3000  ක් පමණ‍ පෙර සොයා ගෙන ඇත්තේ පුරණ පෙලපතක් වන Hebrews හෝ Israelites යන ගෝත්‍රය විසිනි. නමුත් පසු කාලීනව ඊශ්‍රායලය කැබලි වලට කැඩී ගොස් ඇති අතර සතුරු ආක්‍රමණ රැසකටද බදුන් වී ඇත. 1948 දක්වා මේ රට විවිද වු රටවල් විසින් පාලනය කොට ඇති අතර 1948 දි නැවතත් නිවහල් රටක් වූ ඊශ්‍රායලය ලෝවටා විසිරී සිටි යුදෙව් ජනතාවගේ මව්බිම ලෙස නැවත උපත ලැබීය (In 1948, Israel once again became an independent country. It was reborn as a homeland for the Jewish people all over the world).

වැඩි විස්තර වලට යාමට පෙරාතුවම ඊශ්‍රායලය පිළිබද සාරාංශයකුත් බලා ඉදිමු.

නිල නාමය  - State of Israel.

අගනුවර      - ‍ජෙරුසලම (Jerusalem) - ඊශ්‍රායලය විසින් ජෙරුසලම තමන්ගේ අගනුවර විදියට ප්‍රකාශ කලත්
                     එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය නම් එය පිළිගන්නේ නැහැ.

නිල භාශාව  - හිබෲ (Hebrew)

ජනගහණය - 2006 සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව 6,282,000 ක් පමණ.

                     ජනගහණය අනුව හිමිව ඇති ස්ථානය - 99

ප්‍රධාන නගර - ජෙරුසලම, ටෙල් අවිව් (Tel Aviv-Yafo), හයිෆා (Haifa).

විශාලත්වය   - වර්ග සැතපුම් 8,470 හෙවත් වර්ග කිලො මීටර් 21,900.

උතුරේ සිට දකුණට වැඩිම දුර          -  420 km (260 mi).

නැගෙනහිර සිට බටහිරට වැඩිම දුර - 16 to 115 km (10 to 70 mi).

රටේ විශාලත්වය අනුව ලෝකයේ හිමිව ඇති ස්ථානය - 147.

උසින් වැඩිම ස්ථානය                     - Mt. Meron - 3,963 feet/1,208 meters

මුදල් වර්ගය  - Israeli sheqel

පිහිටීම

නිරිතදිග ආසියාවේ පිහිටා ඇති මෙම රට මධ්‍යධරනී මුහුදේ නැගෙනහිරට වන්නට පිහිටා ඇත. උතුරින් ලෙබනනයද , ඊසාන දෙසින් සිරියාවද, නැගෙනහි‍රින් ජෝර්දානයද, නිරිතදිගින් ඊජිප්තුවටද මෙරටට මායිම් වී ඇති රටවල්ය.  

යුදෙව් මාතෘභූමිය (A JEWISH HOMELAND)

Zionism ව්‍යාපාරය ලෙස හැදින්වෙන යුදෙව් මාතෘ භූමියක් ගොඩනැගීම සදහා එක්සත් වීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇතිවුනේ 1800 අගභාගයේ සිටමය. එය මුදුන්පමුනුවාගත් අවස්ථාව ලෙස 1948 ඊශ්‍රායලය බිහිවීම සැලකිය හැකිය.

දෙවන ලෝක යුද සමයේදී ජර්මන් නාසි රජය විසින් යුරෝපයේ සිටි යුදෙව්වන් දල වශයෙන් මිලියන 6 ක් පමණ කෲර ලෙස මරා දැමුන අතර මෙම සිද්ධිය Holocaust ලෙස හැදින්වේ. මෙම සාපාරාධී ක්‍රියාව නිසාම යුදෙව්වන් සදහා වෙනමම දේශයක අවශ්‍යතාවය තදින් දැනින.

සංක්‍රමිකයන් (A NATION OF IMMIGRANTS)

ලොව වටා රටවල් 100 කට වඩා ස්ථාන වල විසිරී සිටි දහස් සංඛ්‍යාත යුදෙව්වන් 1948 න් පසු ඊශ්‍රායලය වෙත පැමිනෙන්නට පටන් ගත් අතර ඔවුන් තම භාෂාව ලෙස එවකට මල භාෂාවක්ව තිබූ හීබෲ භාෂාව තෝරාගෙන එය ඉගනීම ඇරඹුහ. ක්‍රිස්තියානි භක්තිකයන් පැරණි තෙස්තමේන්තුව ලෙස හදුන්වන යුදෙව් බයිබලයද ලියා ඇත්තේ මෙම පුරාණ භාෂාවෙන් බව කියවේ.

ඊශ්‍රායලයේ සිටින ජනගහනයෙන් 80% ක් පමණ යුදෙව්වන් වන අතර ඉතිරිය අරාබි ජාතිකයන් බව කියයි. ‍අරාබීන් 1948 දී ඊශ්‍රායලය බිහිවීමටත් පෙරසිටම එහි විසූවන් වන අතර ඔවුන් එකිනෙකාගෙන් වෙන් වෙන්ව වාසය කරයි. ඔවුන් හීබෲ හා අරාබිය යන භාෂා දෙවර්ගයම භාවිතා කරන අතරම දෙකොට්ඨාශය අතර බෙදීමට ප්‍රධානම හේතුවක් වන්නේ ඔවුන් අතර ආගම්වල විශමතාවයයි. බොහෝමහක් අරාබීන් මුස්ලිම් භක්තිකයන් වන අතර ඉතිරිය ක්‍රිස්තියානි හා Druze භක්තිකයන්වේ.

මල් පිපෙන කාන්තාර හා කාර්යය බහුල නගර (BLOOMING DESERT, BUSY CITIES)

1948 වන විට රටේ විශාල පෙදෙසක ගොවිබිම් නොතිබූ අතර එයට හේතුව වාරිමාර්ග පද්දතියක් නොමැති වීම නිසා එම බිම්වලට අවශ්‍ය ජලසම්පාදනයක් සිදුනොවීමයි. නව සංක්‍රමිකයන් වාරිමාර්ග පද්දති ඉදිකොට kibbutzim ලෙස හැදින්යෙන ගොවිබිම් ආරම්භ කලහ.

නවීන උපක්‍රම හා යන්ත්‍ර සූත්‍ර භාවිතයෙන් ඊශ්‍රායල් ගොවීන් කාන්තාරයේ මල් පුබුදින තත්වයට පත් කලහ. ඔවුක් දොඩම්, කොමඩු, ඔලිව්, රටකජු, ධාන්‍ය, කපු, කෙසෙල්, ආමන්ඩ්, රටඉදි, අලිගැටපේර, මිදි හා තවත්‍ බෝගවර්ග වගා කරනු ලබයි. ඔවු‍න්ගේ වගා ක්‍රම කොතෙක් සාර්ථකද කිවහොත් ඔවුන්ගේ රටේ අවශ්‍ය ප්‍රමාණයටත් වඩා වැඩියෙන් අස්වැන්න ලබා ගන්නා බවද කියයි. කෙසේ‍වෙතත් කෘෂිකාර්මික කටයුතුවලට යෙදෙන්නේ එරට වැඩකරන ජනගහනයෙන් 3% ක් පමණක් බවද කිව යුතුය.

එසේම සියවස් ගණනාවක් පුරා එම භූමිභාගයේ සිදුකල වගාකිරීම් හා සත්ව පාලන කටයුතු නිසා ස්වාභාවික හරිත වන්නතර විශාල වශයෙන් තුරන් වී තිබූ නිසා එරට තුල නැවත වන වගා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භවිය. විශේෂයෙන් එරට කදුකර පෙදෙස් වල මිලියන ගණන් ගස් නැවත රෝපණය කල අතර අදවන විට ඊශ්‍රායල භූමි ප්‍රමාණයෙන් 6% ක ප්‍රතිශතයක හරිත වනන්තර වලින් වසා ගැනීමට  ඊශ්‍රායලවරුන් සමත්ව ඇත.

ඊශ්‍රායලයේ දේශගුණය

ඊශ්‍රායලයට ඇත්තේ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යධරනී දේශගුණයකි. මෙය ශීත, වැසි සහිත ශීත හෝ උණුසුම් හා වියලි වසන්තයකින්ද යුතුය. උශ්නත්වය විචල්‍ය අතර ජනවාරිය සමාන්‍යයෙන් ශිතල දේශගුණයකින්ද අ‍ගෝස්තු මාසය උණුසුම්ම දේශගුනයකින්ද යුක්තය. උස්බිම් ප්‍රදේශයක් වන ජෙරුසලම ජනවාරියේදී 9°C (48°F) සහ අගෝස්තුවේ  24°C (75°F) පමණ උශ්නත්වයකින් යුක්තය. වෙරලාශ්‍රිතව හා Haifa සහ Tel Aviv-Yafo නගර වල ජනවාරියේදී 12°C (54°F) සහ අගෝස්තුවේ  25°C (77°F). පමණ උශ්නත්වයකින් යුක්තය. වසන්නත ඍතුවේදී ජෝර්දාන් නිම්නයේ හා දකුණු බද කාන්තාරබද ප්‍රදේශ වල උශ්නත්වය 30°s C ට වඩා ඉහල යන බව කියයි.

වන සතුන්

වන සතුන්ගේ ව්‍යාප්තිය ගත් කල ක්‍ෂිරපායි විශේෂ 100 ක් පමණ සිටින බව කියයි. ඒ වල් ඌරන්, gazelles නම් මුව වර්ගය, ibexes නම් එළුවන්, හිවළුන්, හයිනාවන් හා badgers සතුන්ය. කුරුල්ලන් විශේෂද 380 ක් පමණ සිටින අතර එයින් 100 ක් රටින් බැහැරට සංක්‍රමණය වන පක්‍ෂින්ය. මීට අමතරව එරටටම ආවේනික උරගයින්, මතස්‍යයන්, කෘමීන් ආදීන්ද සිටිති.

ආර්ථිකය

බොහෝ ඊශ්‍රායල වැසියන් රැකියා කරන්නේ කාර්යාල හා කර්මානත්ශාලවලයි. ජෙරුසලම විශාලම නගරය වගේම ආණ්ඩුව කේන්‍ද්‍රගතවී ඇති නගරය වේ.  ටෙල් අවිව් දෙවනියට විශාලම නගරය වගේම ව්‍යාපාරික හා නිෂ්පාදන කේන්‍ද්‍රස්ථානයයි. ඉහලම තාක්‍ෂනය ඇති රටවල් අතරද මෙරටට හිමිවන්නේ සුවිශේෂි ස්ථානයකි. ඔවුන් ඖෂධ, සන්නිවේදන උපකරණ, පරිඝනක, සහ තවත් විවිද ක්‍ෂෙත්‍ර සදහා උපකරණ නිපදවීම සිදකරයි. ඊට අමතරව ලෝකයේ හොදම හමුදා උපකරණ නිපදවීම අතින්ද ඊශ්‍රායලය හිමිකරගෙන ඇත්තේ අද්විතීය ස්ථානයකි.

පලස්තීනය සහ සියොනිසම් ව්‍යාපාරය (PALESTINE AND ZIONISM)

ඊශ්‍රායලය බිහිකිරීමට පෙර මෙම භූමිය හදුන්වා ඇත්තේ පලස්තීනය ලෙසයි. 1880 වන විට මෙම භූමියේ වාසය කර ඇත්තේ එරට ‍ජනගහනයෙන් 5% ක්වූ යුදෙව් වැසියන් ප්‍රමාණයකි. ඉතිරිය අරාබි ජාතිකයන්ය. මේ කාලය වන විට යුරෝපය තුල Zionism ව්‍යාපාරයද ‍ටිකෙන් ටික දළු ලන්නට පටන්ගත් අතර ඔවුන්ට එම රටවලදී බොහෝ තාඩන පීඩන වලටද ලක්වීමටත් යුරෝපයේ තැන් තැන්වල විසිරී සිටි නිසා එක් තැනකට ඒකරාශි වී වාසය කලේ කුඩා ජනගහනයක් නිසා යුදෙව්වන්ට තම ආරක්‍ෂාව සලසා ගැනීමද අපහසුවිය. මේනිසා සියොනිස්ට්වරුන් තමන්ටම කියා රටක් අවශ්‍ය බව පැවසූ අතරම තම සිහිනය සැබෑ කර ගැනීමේ අදිටනින් යුදෙව් සංක්‍රමනිකයන් ක්‍රමක්‍රමයෙන් පලස්තීනය බලා ගමන් ඇරඹිය. මේ අනුව අවසානයේ ඊශ්‍රායලය බිහිකිරීම උදෙසා පලස්තීනය දෙකඩ කල අතර එයින් නව රටවල් දෙකක් බිහිවිය. එකක් අපි කතාකරන ඊශ්‍රායලය වු අතර ‍අනෙක නව අරාබි ජාතිය (new Arab nation) ලෙස හැදින්විය.

අරාබි - ඊශ්‍රායල යුද්ද (THE ARAB-ISRAELI WARS)

පලස්තීනය තුල මෙන්ම ඉන් පිටතද විසූ අරාබි ජාතීන් මෙම පලස්තීනය දෙකඩ කිරීමේ සැලසුමට දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූහ. ඔවුන් නව රට බිහිවූ වහාම එයට පහර දුන්නේ ආරම්භයේදීම එය අතුගා දැමීමටයි. මේ සදහා රටවල් පහක් එක්වූහ. Egypt, Transjordan (now Jordan), Syria, Lebanon, and Iraq යන රටවල ප්‍රහාරය ඊශ්‍රායලයද අතහැරියේ නැත. ඔවුන්ද පෙරලා පහර දුන්නේය.බොහෝ අරාබීන් විසූ ප්‍රදේශ බලය යොදවා අල්ලා ගැනීමට ලාබාල ඊශ්‍රායලයට හැකිවූ අතර අරාබීන්ට තම වාසභූමි හැරදා අනාථයන්‍ සේ පසුබැස යාමට සිදුවිය. ඔවුන් පලස්තීනුවන් ලෙස හදුන්වන අතර නව අරාබි ජාතීන්ගේ දේශය කිසිදා බිහිවූයේ නැත.

මෙම අරාබි සහ ඊශ්‍රායලවරු අතර නිරතුරුවම බොහෝ යුද්ධ ඇතිවූ අතර ඒ සෑම අවස්ථාවකම ජය ගැනීමට ඊශ්‍රායලය සමත්වීය. ඔවුන් එමගින් තම වාසභූමිය පුළුල් කර ගැනීමට මග පාදා ගත් අතර ආක්‍රමණය කිරීම හෝ අයිතිවාසිකම් කීම තුලින් නව ප්‍රදේශ රැසක් තම දේශයට ඈදා ගැනිමට ඔවුන් වාසනාවන්තවිය.

එයින් සුවිශේෂම අවස්ථාවක් වන්නේ සය දින යුද්දයි (Six-Day War). මෙය  ‍1967 Arab-Israeli War හෝ  the Third Arab-Israeli War ලෙසද හදුන්වන අතර 1967 ජූනි 05 වනදා සිට ජූනි 10 වනදා තෙක් දින හයක කාලයක් ඊජිප්තුව, සිරියාව හා ජෝර්දානය සමග යුද වැදුන අතර එකවර ඊජිප්තුව වෙත එල්ල කරන ලද දැවැන්ත ගුවන් ප්‍රහාරය නිසා අන්දමන්ද වූ ඊජිප්තුවට කරකියාගත නොහැකි තත්වයකට පත්විය. 

මේ යුද්ධයේ ජයග්‍රහනය ලැබූ ඊශ්‍රායලය ඊජිප්තුවේ ගාසා තීරය (Gaza Strip - 378 sq km/146 sq mi) සහ සිනායි අර්ධද්වීපය (the Sinai Peninsula) ද,  ජෝර්දාන් ගංඟාවේ බටහිර ඉවුර පැත්තෙන් ලබා ගත් විශාල බටහිර ඉවුර (West Bank - 5,860 sq km/2,263 sq mi) ප්‍රදේශය සහ නැගෙනහිර ජෙරුසලම (70 sq km/27 sq mi) ජෝර්දානයෙන්ද. සිරියාවෙන් ගෝලාන් කදුකරයද (Golan Heights - 1,250 sq km/483 sq mi) තමන් සතු කර ගත්තේය.

කැරලිකාරයන් සහ ත්‍රස්තවාදීන් (REBELLION AND TERRORISM)

1948 දී සිය නිජභූමි අහිමිව පලා ගිය පලස්තීන අනාථයන් බොහෝමයක් දැන් ජිවත්වෙන්නේ බටහි‍ර ඉවුරු පෙදෙසේයි. ඔවුන් ඊශ්‍රායල පාලනයට නතුව වාසය කරන අතර 1987 දක්වා මෙම මිනිසුන්ගෙන් බිහිවුන ත්‍රස්තවාදී කණ්ඩායම් ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව කැරලි ගැසූහ. ‍

කැරලි ගැසීම්වලට අමතරව මෙම ත්‍රස්ත කණ්ඩායම් ඊශ්‍රායලය සමග යුදමය තත්වයන්ද ඇති කර ගත්තේය. මෙම කණ්ඩායම් වල සාමාජිකයන් තන තනිව හෝ කුඩා රංචු වශයෙන්  පැමිණ මාරාන්තික බෝම්බ ප්‍රහාර ඊශ්‍රායලවැසියන්ට එල්ල කල අතර මරාගෙන මැරෙන ප්‍රහාරද සමගින් සිදුවූ ජීවිත හානි අපමණය. මේ නිසා ඊශ්‍රායලවැසියන්ට තම දෛනික ජීවිතය අපහසුවෙන් යුක්තව ගෙවීමට සිදුවිය.

ගංඟා, විල් හා වෙරල තීරය

නාවුක යාත්‍රාවන්ට යාත්‍රා කල නොහැකි ජෝර්දාන් ගංඟාව උතුරු ‍දේශ සීමාව ආසන්නයෙන් ගලිලි මුහුද (Sea of Galilee - 166 sq km/64 sq mi)හරහා ගලා බසින අතර එහි මතස්‍ය වි‍ශේෂ රැසක් හා ඊශ්‍රායල ජල අවශ්‍යතාවයෙන් අඩක්ම සපුරයි.

ජෝර්දාන් සීමාව පැත්තෙන් ඇති මල මුහුද (Dead Sea - 1,020 sq km/394 sq mi) අධික ලවණතාවයකින් යුක්ත අතර එමගින් ඛණිජ විශාල සංඛ්‍යාවක් ලබා ගනී. ගලීලි මුහුද හා මල මුහුද මුහුදු මට්ටමෙන් පහලින් පිහිටා ඇති අතර මල මුහුදේ පතුල ලෝකයේ පෘතුවි පෘශ්ඨයේ පහලින්ම පිහිටි ස්ථානය ලෙස සැලකේ.  (මල මුහුද පිහිටා ඇත්තේ කොටසක් ජෝර්දානයේද, කොටසක් ඊශ්‍රායලයේ සහ අනෙක් කොටස බටහිර ඉවුරට අයත් ලෙසයි). 

කෙසේවෙතත් ‍ඊශ්‍රායලය හා ජෝර්දානය, ජෝර්දාන් ගංඟාව වාරිමාර්ග කටයුතු වලට හා වෙනත් කාටයුතුවලට යොදා ගැනීම නිසා මල මුහුදේ ජල මට්ටම පහත බැස සිදී යාම ගැටළුකාරී තත්වයක් උදා කර ඇත. 1996 වන විට එය 408 m (1,339 ft) ක් මුහුදු මට්ට‍මෙන් පහල පිහිටියේය. අනෙකුත් ප්‍රධාන ගංඟාවන් වන්නේ ටෙල් අවිව් හරහා ගලා බසින Yarqon හා Haifa ට ආසන්නයෙන් මධ්‍යධරනී මුහුදට වැටෙන Qishon ගංඟාව වේ.

ඊශ්‍රායලයේ බටහිර තීරුව මධ්‍යධරනී මුහුදටද දකුනෙන් කොටසක් රතු මුහුදටද මුහුනලා ඇති අතර මෙම වෙරල තීරය 273 km (170 mi) දිගට විහිදී යයි. මෙම මුහුදු සීමාවෙන් බොහෝමයක් ‍වැලි වලින් පිරී‍ නොගැඹුරු ඒවා  බව කියන අතරම රටේ උතුරට වන්නට පිහිට Haifa වරාය ස්වාභාවික වරායක් ලෙස සැලකේ. දකුනේ තනා ඇති Ashdod කෘත්‍රීමව තැනූ ගැඹුරු වරායකි. මෙම වරායන් මධ්‍යධරනී මුහුදට විවෘතවන අතර Aqaba බොක්කේ ඇති Elat වරායෙන් රතු මුහුදට පිවිසිය හැක.

පාරිසරික ගැටළු
එරට තුල සිදුවන ශීඝ්‍ර ජනගහන වර්ධනය මෙන්ම කර්මාන්තකරණ ව්‍යාපෘති නිසා ජලය හා වාතය දූශනය වීමේ ගැටළුවකටද මුහුනපා ඇත. එරට රජය මේ ගැටළුව විසදීම සදහා නොයෙක් පියවර ගෙන ඇති අතර එයින් එක් පියවරක් වන්නේ ඊයම් රහිත ඉන්ධන භාවිතයට නැඹුරු කිරීම වැනි පියවරයන්ය.

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
ඊශ්‍රායල පුරා සිටින ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වල මූලික පදනම වැටී ඇත්තේ Judaism ලෙස හදුන්වන දර්ශනය මත වන අතර එය මෙරටට ලෝකය සියළු දෙසින් සංක්‍රමණයවූ හා ඔවුන් ගෙන පැවතඑන්නන් අනුගමනය කරන ලද්දක්වේ. 


1997 වන විට ගණන් බලා ඇති ලෙස 38% ක් වූ ඊශ්‍රායල යුදෙව්වන් උපත ලබා ඇත්තේ එරටින් පිටතදීය. කෙසේවෙතත් එරට තුල උපත ලැබූවන් හැ‍රුන කොට එරටට පිටතින් ආ යුදෙව්වන් සැලකූ කල ඔවුන් ලෝකයේ රටවල් 100 කටත් අධික සංඛ්‍යාවකින් පැමිනි බව කියන අතර එම රටවල විවිද සංස්කෘතික ලක්‍ෂන ඔවුන් හා බද්ද වී තිබූ නිසා ඊශ්‍රායලය තුලදී එම විවිද සංස්කෘතික ලක්‍ෂනවල වෙනස්කම් කැපී පෙනෙන්නටවිය‍.

මෙයින් ප්‍රධාන වශයෙන් යුදෙව් කණ්ඩායම් දෙකක් වූ අතර ඔවුන් Ashkenazim හා Sephardim ලෙස හැදින්වේ. මෙයින් Ashkenazim කණ්ඩායම ජර්මනිය කේනද්‍රකරගෙන විසූවන් වන අතර ඔවුන්ගේ ව්‍යාපතිය මධ්‍ය හා නැගෙනහි‍ර යුරෝපාරටවල විය. Sephardim ලෙස හැදින්වූ  ‍කොටස ස්පාඤය ආභාශය ලැබූවන් වු අතර ඔවුන් මැදපෙරදිග, උතුරු අප්‍රිකාව හා මධ්‍යධරනී ‍ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව විසූවන් ලෙද සැලකේ. මොවුන් දෙකොටස ගත් විට ඔවුන් අතර ආගමික වශයෙන්, හීබෲ බස උච්චාරනය කිරීම හා වෙනත් සමාජීය වශයෙන් ‍ඓතිහාසිකවම නොයෙක් වෙනස් කම් තිබෙන බව කිය‍වේ. (Historically the groups differ in religious rite, pronunciation of Hebrew, and social customs.)

Ashkenazim කණ්ඩායමේ බහුතරයක් ඊශ්‍රායලය බිහිකරන අවධියේම එරටට පැමින ස්ථාපිත වු අය වන අතර ඔවුන් දේශපාලනක අංශයේද තම ස්ථාවරත්වය ලබා ගත් අතර රැකියා හා අධ්‍යාපනය අතින් මෙන්ම එරට ඉහල පංති වරප්‍රසාදද අත් කරගත් බව කියවේ. Sephardic යුදෙව්වන් ඊශ්‍රායලය බිහිකිරීමෙන් දශක කිහිපයකට පසු එරටට පැමිණි බව කියන අතර ඔවුන්ට ලැබුනේ Ashkenazim වඩා අඩු වරප්‍රසාද බව කිව යුතුය. මේ නිසා Sephardim කොටස ආර්ථිකව හා දේශපාලනිකව තම අයිතින් ලබා ගැනීමට යම් යම් අරගලද සිදුකරන බව පැවසිය යුතු අතර සෝවියට් දේශය බිදවැටීම ඇරඹුන 80 දශකයේ අග භාගය වන විට සෝවියට් දේශයේ සිට දස දහස් සංඛ්‍යාත Ashkenazim යුදෙව්වන් ඊශ්‍රායලය වෙත සංක්‍රමණය විය.

මීට අමතරව පොදුවේ ගත් කල මේ දෙකොටස හා එරට සිටින අරාබිවරුන් අතර ඇති සංස්කෘතික, අධ්‍යාපනික, භාෂාමය හා තවත් බොහෝ අංශ වලින් ඇති අසමානකම් බොහෝය.

එරට පාසල් වල හීබෲ මෙන්ම අරාබි බසද ඉගැන්වෙන අතර යුදෙව්වන් ඊට අමතරව English හා Russian යන භාෂාද භාවිතා කරයි. එරට සිටින සමහර ජ්‍යෙෂ්ඨ Ashkenazic පුරවැසියන් Yiddish ලෙස හැදින්වෙන ජර්මානුබසක්ද භාවිතාකරන බව කියවේ.

ආගමික ඇදහිලි‍

වර්තමානය ගත්විට එරට වැසියන් ප්‍රධාන වශයෙන් ලෝකයේ ප්‍රධාන ආගම් තුනක් අදහයි. එවානම් යුදෙව් ආගම, ක්‍රිස්තියානි හා ඉස්ලාම් ආගමයි (Judaism, Christianity, and Islam). 


යුදෙව් ආගමේ වැදගත් සිද්ධස්ථාන පිහිටි ශුද්ධවූ නගර  ලෙස Jerusalem, Hebron, Ẕefat, හා Tiberias යන සිව් නගර සැලකේ. 

Jerusalem, Bethlehem, සහ Nazareth නගර ක්‍රිස්තියානි දහම අදහන වැසියන්ට වැදගත් වන අතර Jerusalem ඉස්ලාම් භක්තියකයන්ටද වැදගත් නගරයකි. ඒ ඔවුන්ගේ ශාස්තෘතුමන් වන මහමද්තුමා දිව්‍යලෝකය වෙත ගියේ මෙහි සිට ලෙස සලකන නිසයි.

මීට අමතරව ඊශ්‍රායලයේ සුළු වශයෙන් සිටින Baha’i ආගමේ අනුගාමිකයන් Haifa නගරය වැදගත්කොට සලකන අතර එය ඔවුන් ලෝකයේ මැද ලෙස සලකයි.

එක සමාන ආගමික විශ්වාස හා ඇදහිලි වලදීද යම් වෙනස්කම් තිබෙන බවද කීමට සිදුවේ Ultra-Orthodox Jews (haredim) වරුන් දැඩි ආගමික නීතින් සමස්ථ සමාජ පද්දතීන් කෙරේ බලපැවැත්විය යුතුබවට මත පලකරන අතර non-Orthodox කණ්ඩායම් එයට වඩා ප්‍රතිවිරුද්ධ මතයන් පල කරන බව කියවේ. මේවා සම්බන්ධයෙන් මෙම දෙකොට්ඨාශය අතරද ගැටුම් හටගන්නා බව කියන අතර Sabbathදිනය හෙවත් ඔවුන් ආගමික වශයෙන් සංහිදියාවෙන් සිටින දිනය (the Sabbath, a holy day of rest) පිළිබදවද , කාන්තාවන්ට ආගමික වශයෙන් ලබා දිය යුතු අයිතීන් පිළිබදවද ඔවුවොවුන් අතර මත ගැටුම් පවතී. මෙම ආගමික මතවාදයන් එරට දේශපාලනය තුලද පුළුල් බලපෑම් සිදුකරන කණ්ඩායම් බිහිකිරීමට හේතුවී ඇත.

ඊශ්‍රායලයේ සිටින යුදෙව් නොවන ජනයාගෙන් 1/3 ක් සුන්නි මුස්ලිම්වරුන් වන අතර අනෙක් ජනයා ක්‍රිස්තියානි හෝ Druze ලෙස හදුන්වන සුළුතරය වේ. ක්‍රිස්තියානිවරුන්ගෙන් වැඩිකොටසක් Greek Catholic හා Greek Orthodox වේ.

අධ්‍යාපනය
අධ්‍යාපනය අතින් ගත් කල ඊශ්‍රායලය ඉතා හොද දියුණුවක් ලබා ගත් රටකි. එ‍රට සාක්‍ෂරතාවයද 90%කට වඩා වැඩි ලෙස සලකන අතර වයස අවුරුදු 5 සිට 16 දක්වා අනිවාර්යය අධ්‍යාපනයක් සෑම දරුවකුටම ලබාදිය යුතු අතර ඉන්පසු තම අභිමතය පරිදි පුළුල් ලෙස විහිදී ඇති බොහෝ ක්‍ෂෙත්‍රයන් තුලින් අධ්‍යාපනය ලබා ඉදිරියට යාමේ හැකියාව ඇත‍. එසේම එරට සෑම පුරවැසියෙක්ම අනිවාර්යය හමුදා සේවයේ යෙදිය යුතු අතර පුරුශ පාර්ශවයට වසර 3 ක් හා කාන්තාවන්ට වසර 2 ක් ලෙස ගත කල යුතු අතර බොහෝමයක් දෙනා සිය උසස් අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීම‍ට පෙරාතුවම එයට නැඹුරුවන බව කි‍යවේ. උසස් අධ්‍යාපන ආයතන රැසක්ද ඇති ඊශ්‍රායලයේ the Technion-Israel Institute of Technology in Haifa, the Hebrew University of Jerusalem, Bar-Ilan University in Ramat Gan, Tel Aviv University, Haifa University, and Ben Gurion University of the Negev in Beersheba යන ආයතන ප්‍රමුඛ පෙලේලා සැකකෙන අතර 1974 දී Tel Aviv-Yafo හි විවෘත කෙරුන The Open University of Israel තුලින් දුරස්ථ අධ්‍යාපන පහසුකම්ද ලබාගත හැකිබව කියවේ.  

විදේශිකයන්ද මෙම උසස් අධ්‍යාපන ආයතන හරහා සිය දැනුම වර්ධනය කරගන්නා බව කියන අතරම වෘත්තීය හා වැඩිහිටි ප්‍රජාවගේ ශිල්පීය ඥානය වර්ධනය කර ගැනීම සදහා හෙද වෘත්තිය , ගුරු පුහුණුව, ගෘහ නිර්මාණශිල්පය, හීබෲ භාෂාව, කලා, සංගීතය හා කෘෂිකර්මය සහ තවත් නොයෙක් අංශ අරමුණු කරගත් ආයතන රැසක්ද එරට තිබේ.

කෞතුකාගාර හා පුස්තකාල
ඊශ්‍රායලය තුල කෞතුකාගාර 120 ක් පමණ ‍තිබෙන අතර ඒවා සංචාරකයන් බෙහෙවින් ආකර්ශනය කරගන්නා ස්ථාන ලෙස සැලකේ. එසේම පුස්තකාල 400 ක් පමණ තිබෙනබවද කිව යුතුය‍.

ආර්ථිකය
ලෝකයේ ඉහලම පෙලේ ආර්ථිකයක් ඇති ඊශ්‍රායලය භාණ්ඩ හා සේවා යන දෙකොටසින්ම ඉහල වර්ධනයක් ලබා සිටින රටකි. ඉහල ඒකපුද්ගල ආදායමක්ද සහිත රටවල් අතරට ගැනෙන එරට නිරතුරුව අසල්වැසි අරාබි රටවල් ආශ්‍රිතව සිටින ත්‍රස්තවාදී කණ්ඩායම් සමග ගැටුම්කාරී වාතාවරණයක සිට වුවද එය නිසියාකාරව පවත්වාගැනීම කැපී පෙනෙන සුළුය. සංචාරක ව්‍යාපාරයද එ‍රට ආර්ථිකයට කැපී පෙනෙනම දායකත්වයක්දෙන අංශයකි.

බල ශක්තිය
එරට ප්‍රධාන බලශක්ති ප්‍රභව ලෙස ඛණිජ තෙල් හා ගල් අඟුරු සැලකෙන අතර ඊශ්‍රායලය තුලදී ඒවා කනිනු ලබන්නේ සුළු වශයෙන් නිසා මෙක්‍සිකෝවෙන් හා ඊජිප්තුවෙන් ඛණිජ තෙල් ප්‍රධාන වශයෙන් ආනයනය කරන අතර ගල් අඟුරු දකුණු අප්‍රිකාවෙන්, මහා බ්‍රිතාන්‍යයෙන් හා ඕස්ට්‍රේලියාවෙන් ගෙන්වනු ලැබේ‍. සූර්යය බලශක්තිය භාවිතයේ හා එය වැඩි දියුණු කිරීමේ අංශයෙන්ද ප්‍රමුඛයෙකු වන ඊශ්‍රායලය සුලං බලය යොදාගෙන සිය බලශක්ති අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමේ කාර්යය කෙරේද නිරතුරුවම ගවේශනය කරමින් සිටි.

ප්‍රවාහණ ක්‍ෂෙත්‍රය
දැන් එ‍රට තුල පුදගලිකවම වාහනයක් හිමි ජනතාව වැඩිවෙමින් පවතින අතර එහි අතුරු ප්‍රතිඵලයක්ලෙස මාර්ග තදබදය හා අනතුරුද ඉහල ගොස් ඇති බව පැවසේ. කෙසේ වෙතත් 676 km (420 mi)ක දුම්රිය මාර්ග පද්දතියකටද හිමිකම් කියන ඊශ්‍රායලයේ ප්‍රධානම ගුවන් තොටුපල Tel Aviv-Yafo ආසන්නයේ  ඇති Ben Gurion ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපලයි. එරට ජාතික ගුවන් සේවය වන El Al අන්තර්ජාතික ගුවන් ගමන් පහසුකම් සලසා දෙන අතර Arkia ගුවන් සේවය රට අභ්‍යන්තරය තුල අවශ්‍ය ගුවන් ගමන් සදහා සේවා සපයයි.

සන්නිවේදනය
මේ අංශයෙන්ද විශාල දියුණුවක් ලබා තිබෙන බව කිවයුතුය. බොහෝ නිවාස වල ස්ථාවර දුරකථන දෙකක් පමණ තිබෙන බව පැවසෙන අතර එසේම සෑම 1000 දෙනෙකුගෙන් 961 කටම ජංගම දුරකථන තිබෙන බවද කියයි. අන්තර්ජාල පහසුකම් හා විද්‍යුත් තැපෑල භාවිතා කරන්නන්ද විශාල පිරිසක් සිටින අතර එය තවදුරටත් ශීඝ්‍ර වර්ධනයක් පෙන්වයි. විවිද භාෂාවලින් ක්‍රියාත්මකවන රූපවාහිනි, ගුවන්විදුලි හා පුවත්පත් රාශියක්ද එරට ඇතිබව කිව යුතුය.

ආණ්ඩුක්‍රමය
බහුපක්‍ෂ දේශපාලනයක් ඇති එරට පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයේ ව්‍යවස්ථාව අලිඛිත එකක් වේ. එසේත් නැතහොත් ‍එය වෙනමම ලියාගෙන සම්මත කරගත් ව්‍යවස්ථාවක්නොවන අතර මූලික නීති රාශියක් ඊශ්‍රායලය බිහිවූ මුල් කාලයේ  සිට පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත කරගෙන ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. එසේම එරට පවතින්නේ ඒකීය පාලන ක්‍රමයක් වන අතර ‍ජෙරුසලමේ ඇති මධ්‍යගත ආණ්‍ඩුවෙන් රටේ සියළුම වැඩ කටයුතු පාලනය කෙරේ.

රටේ ප්‍රධානියා (the head of state) ජනාධිපති වන අතර ඔහුව එරට උත්තරීතරම පාලන අධිකාරිය වන The Knesset පත් කරගන්නා අතර එක් අයෙකුට වසර 5 බැගින් වූ වාර දෙකක් එම තනතුර සදහා Knesset හි අභිමතය පරිදි පත්විය හැකිය. එය නාමික විධායකයක්ද වන අතර රටේ ව්‍යවස්ථදායකයේ පාලකයා අගමැති වේ (The prime minister is the country's chief executive). අගමැති ලෙස Knesset මගින් පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර බලය ඇති පක්‍ෂ‍යේ නායකයා තෝරාගන්නා අතර Knesset වසර 4 කට වරක් අවුරුදු 18 ට වැඩි එරට පුරවැසියන්ගේ ඡන්‍දයෙන් තෝරාගනු ලැබේ.

පාලනය පහසුවීම පිනිස එරට දිස්ත්‍රික්ක 6 කටත් ඒවා නැවත උප දිස්ත්‍රික්ක 14 කටත් බෙදා ඇති බව පැවසේ.

එරට ප්‍රථම අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස David Ben-Gurion මහතා 1948 මැයි 17 වනදා පත්වූ අතර වර්තමානයේ එම ධුරය Benjamin Netanyahu මහතා විසින් උසුලනු ලබයි. 

David Ben-Gurion

මීට අමතරව එරට කැපී පෙනෙන අගමැතිවරු රැසක්ම බිහිවී ඇති අතර Golda Meir, Menachem Begin, Yitzhak Rabin, Shimon Peres සහ Ariel Sharon එයින් කිහිප දෙනෙක් පමණි.

ආරක්‍ෂාව
ඊශ්‍රායලයේ ආරක්‍ෂාව ගැන කතා නොකල‍හොත් එය ඉතා විශාල අඩුපාඩුවකි. 1948 දී පිහිටවූ එරට ත්‍රිවිද හමුදාව (the Israel Defense Forces (IDF))මගින් ගොඩබිම, ගුවන මෙන්ම මුහුදද රකිනු ලැබේ.  2003 වසර වන විට එරට ස්ථිරවම ත්‍රිවිද හමුදාවේ 168,000 ක පිරිස් බලයක් තිබුන අතර 430,000 අතිරේඛව පුහුණු කරන ලද පිරිස් බලයක්ද තිබුන බව කි‍යවේ. යුදෙව් පිරිමියෙකු වසර 3 ක් හමුදා සේවයේ යෙදිය යුතු අතර අවිවාහක කාන්තාවක් මාස 21 ක් එම කාර්යය සිදුකල යුතුය. මීට අමතරව පිරිමි පාර්ශවය තම වයස අවුරුදු 55 වන තෙක් සෑම වසරකම දින 45 ක හමුදා සේවයේ නිරතවිය යුතුය. මෙය රටේ වාතාවරණය අනුව දීර්ඝවීමටද ඉඩ ඇතිබව කියවේ. අවිවාහක කාන්තාවක් නම් වයස 50 වන තෙක් රටේ හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ඇතිවුවහොත් හමුදා සේවයට කැදවනු ලැබේ.මෙම නීතිය එරට වාසය කරන අරාබීන්ට අදාල නොවන අතර තමන් කැමති නම් ස්වේච්ඡාවෙන් එය සිදුකිරීමේ අවකාශද සලසා ඇත. ලෝකයේ ඇති කීර්තිමත්ම හමුදාවලින් එකක් වන එරට හමුදාවේ සේවය  කරන උසස් නිලධාරින් බොහෝමයක් සිය සේවා කාලය අවසන්ව විශ්‍රාම යෑමෙන් අනතුරුව බොහෝවිට දේශපාලනයට ප්‍රවිශ්ඨවේ.

එරට හමුදාවේ සංග්‍රාමික හැකියාව මෙන්ම ප්‍රාණ ඇපකරුවන් නිරුපද්‍රිතව මුදවා ගැනීම පිළිබදවද මහත් කීර්තියක් අත්කරගෙන තිබේ. එයට හොදම උදාහරණය 1976 දී උගණ්ඩාවේ සිදුවූ ප්‍රාණ ඇපකරු සිද්ධියයි. මෙය Operation Entebbe ලෙස හදුන්වන අතර තවමත් ලෝකය පුරා මෙවැනි සිද්ධි සිදු‍වීමේදී ඊශ්‍රායල හමුදාවේ එම වීර වික්‍රමාන්විත ක්‍රියාදාමය පිළිබද නිතැතින්ම කතාබහට ලක්වේ. (ඒ සිදුවීම පිළිබදව අපි ඉදිරියේදි සවිස්තරාත්මකව කතා කරමු).

එසේම ලෝකය පුරා ප්‍රසිද්දිය උසුලන එරට රහස් ඔත්තු සේවය වන මොසාඩ් (Mossad - HaMossad leModi'in uleTafkidim Meyuchadim (Institute for Intelligence and Special Operations)) ආයතනයද එරටට ගෙන එනු ලබන්නේ ගෞරවාන්විත තත්වයකි.

එරට නිපදවන හමුදාමය උපකරණවලටද ලෝකය පුරා ඇත්තේ හොද ඉල්ලුමකි. වර්තමානයේ පවා බොහෝ රටවල ත්‍රිවිද හමුදාවල භාවිතයට ගන්න කෆීර් ජෙට් ගුවන් ප්‍රහාරක යානා හා ඩෝරා වැනි ප්‍රහාරක නාවික යාත්‍රා එයට හොද උදාහරණයි.

යුද්ධය හා සාමය
ඊශ්‍රායලය බිහිකල මුල් අවධියේ අරාබිකරයේ සියළු රටවල් සමග පාහේ විරසකව සිටියත් පසුකාලීනව ඊජිප්තුව හා ජෝර්දානය වැනි රටවල් සමග මිතුරුව වෙසෙන අතර තවමත් ලෙබනනය සමග නම් ව‍රින් වර යුද්දවලට පැටලීම සිදුවේ. 

කෙසේවෙතත් 1993 දී එවකට ඇමරිකානු ජනපති බිල් ක්ලින්ටන් මහතාගේ මැදිහත්වීමෙන් ඊශ්‍රායල අගමැති යිට්සැක් රාබින් මහතා හා පලස්තීන විමුක්ති සංවිධානයේ නායක යසර් අර්ෆත් මහතා අතර සාම ගිවිසුමක් මගින් ඊශ්‍රායල- පලස්තීන විරසකයට යම් විරාමයක් තැබුනු අතර පලස්තීනයට සීමාසහිත ස්වයංපාලනයකට මාර්ග විවර විය. මේ නිසා මෙම මහත්වරුන් දෙදෙනාට සාමය සදහා වූ ‍නොබෙල් ත්‍යාගයේ හිමිකරුවන් වීමේ භාග්‍යද ලැබුනි.

එහෙත් 1995 නොවැම්බර් 4 වනදා යුදෙව් අන්තවාදී ශිෂ්‍යයෙකු එල්ල කල වෙඩි පහරකින් යිට්සැක් රාබින් මහතා මිය ගිය අතර එය ඔහුට පමණක් නොව ක්‍රමයෙන් සංහිදියාවක් ඇතිවෙමින් තිබූ එරට සාමයටද එල්ල කරන ලද මරු පහරක් විය. 

එතැන් සිට සාමයද, එකඟතාවන් බිද වැටෙන්නට පටන් ගත් අතර ඉන්පසු පත්වූ අගමැතිවරුන් රාබින් මහතා තරම් නම්‍යශීලි නොවීය. එසේම යසර් අර්ෆත් මහතාද 2004 නොවැම්බර් 11 වනදා රෝගී තත්වයන් මත අභාවප්‍රාප්ත විය.

එසේම ලෝකයේ බිහිවූ ප්‍රකට බුද්ධිමතුන් හා දාර්ශනිකයන් වන යේසුස් වහන්සේ, අයිසෙක් නිව්ටන්, ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් හා තවත් බොහෝ බුද්ධිමතුන් යුදෙව් ජාතිකයන් වීමද ලෝපුරා කතාබහට ගැනෙන කැපීපෙනෙන සිදුවීමකි.

මෙම ලිපියේ අවසානයටද දැන් පැමිණ තිබෙන අතර ලෝකයේ සිටින දක්‍ෂතම මිනිසුන් සිටින රටක් ලෙස සැලකෙන ඊශ්‍රායලය යම් දිනක ලෝකයේ සුපිරි බලවතෙකු වුවත් එයද පුදුමයට කරුණක් නොවේ.